Hoe wordt een overledene opgebaard?

Als er iemand is overleden komt al gauw de vraag van de uitvaartonderverzorger waar de overledene opgebaard moet worden. Dan is het fijn als je weet wat hiermee wordt bedoeld en wat het precies inhoudt.  Hieronder leg ik je uit hoe een overledene wordt opgebaard en wat de mogelijkheden zijn, zodat je als die vraag komt weet wat er bedoeld wordt en je hier een goede beslissing in kan nemen.

Met het opbaren van een overledene wordt bedoeld dat de overledene zo toonbaar mogelijk in een kist, mand, enz. of op bed wordt neergelegd. Zodat familie, vrienden en bekenden afscheid kunnen nemen als die mogelijkheid geboden wordt door de directe nabestaanden.

Hoe belangrijk is opbaren?

Het opbaren van een overledene om afscheid te kunnen nemen is heel belangrijk. Zeker als je een goede band had met de overledene. Het kan helpen bij het aanvaarden van het overlijden omdat je de tijd hebt om de overledene nog te zien, aan te raken of nog even te knuffelen, of gewoon om bij hem of haar te zitten. Of dat nu thuis is of op afspraak in een uitvaartcentrum, dat hangt helemaal van je eigen behoefte af. Dit geldt vooral voor de directe naasten.

Opbaren om afscheid te kunnen nemen kan ook belangrijk zijn voor goede vrienden, collega’s of andere goede bekenden die een hechte of belangrijke band met de overledene hadden. Het zien van de overledene kan daarbij belangrijk zijn voor het verwerken van het overlijden.
Het kan ook zijn dat de achterblijvers om welke reden dan ook geen belang hechten aan het afscheid nemen van de overledene. Ook dat komt voor. Dan wordt de overledene overgebracht naar een koelcel en blijft daar tot de begrafenis of crematie.

Ook hiervoor geldt: doe waar je je goed bij voelt en vraag de uitvaartverzorger naar de voor- en nadelen van de verschillende mogelijkheden. En neem een beslissing waarvan je denkt dat je daar in de toekomst (over bijvoorbeeld 10 jaar) ook nog achter zou staan.

Wie beslist of een overledene wordt opgebaard?

De opdrachtgever van de uitvaart neemt uiteindelijk de beslissing òf en waar de overledene wordt opgebaard, maar zal dat in overleg doen met de andere direct betrokkenen. Een eerste uitgangspunt daarbij is wat de wens van de overledene zelf was. Misschien die bij leven aangegeven dat hij of zij geen ‘pottenkijkers’ wil boven zijn of haar kist. Het is respectvol om aan die wens te voldoen, ook al vinden anderen dat moeilijk. Dat is ook iets om het dan met elkaar over te hebben.

Hoe werkt een opbaring?

Verzorgen

Na het overlijden wordt het lichaam altijd verzorgd; gewassen en aangekleed -wat men vroeger afleggen noemde. Afhankelijk van de keuze of de overledene opgebaard wordt om afscheid van te kunnen nemen, wordt hij/zij daarna mooi op bed gelegd of in de kist, mand of in welk ander omhulsel dat is gekozen.

Overbrengen

Als de overledene niet wordt opgebaard op de plek waar hij of zij is overleden, dan wordt er overgebracht naar de locatie van de opbaring. Bijvoorbeeld een uitvaartcentrum.

Koelen

Het is verstandig om de dagen tot aan de uitvaart, maatregelen te treffen om het lichaam in zo goed mogelijke conditie te houden. Zeker als mensen nog afscheid komen nemen is dat belangrijk.

De bekendste manier om dat te doen is door middel van koeling. Dat kan met een koelplaat onder het lichaam of de kist, die een temperatuur van ver onder nul aanneemt, of in een koelcel.

Met een lichte balseming van het lichaam wordt het lichaam tijdelijk geconserveerd en is er geen koeling nodig. En een andere alternatieve manier om een lichaam te koelen is met behulp van graszoden of door zakjes met koolstof en klei op het lichaam te leggen.

Waar kun je opbaren?

Thuis opbaren

Het is de meest intieme vorm van opbaren. De overledene is thuis in zijn/haar eigen omgeving en ook voor de naasten is die omgeving vertrouwd. Je hebt alle tijd om bij de overledene te zijn wanneer je dat wilt, hoe lang en met wie. Je kunt hem of haar nog aanraken, vrienden en familie te ontvangen, muziek te luisteren of waar je ook maar behoefte aan hebt.

Je kunt thuis zo helemaal je eigen sfeer creëren met foto’s, muziek of andere spullen die van betekenis waren voor de overledene.

Thuis opbaren op bed

Op bed opbaren wordt vaak als minder afstandelijk ervaren dan in een kist. Het is daarom ook toegankelijker voor kleine kinderen.
Het lichaam wordt meestal gekoeld met een koelplaat. Daar zorgt de uitvaartondernemer voor.

Op bed opbaren is eigenlijk het enige alternatief als de overledene op de eerste of tweede verdieping wordt opgebaard. Heel praktisch; in verband met tiltechnieken en de Arbowet bij het uit huis halen van de overledene.

Thuis opbaren in de kist

Thuis opbaren in de kist kan ook. In de kamer of waar je dat maar wenst. Het moet praktisch en logistiek wel kunnen, maar meestal lukt dat wel. De koelplaat wordt dan onder de kist geplaatst. Het effect is minder dan bij koelen op bed, omdat de bodem van de kist tussen de koeling en het lichaam zit. Hout geleidt niet zo goed. Maar met behulp van bijvoorbeeld een glasplaat op de kist blijft het lichaam redelijk gekoeld, omdat je de koele lucht dan zoveel mogelijk in de kist houdt.

Om de stellage te verbergen onder de kist – de koelplaat en de schraagjes of het karretje waar de kist op staat, wordt er een zogeheten rok om de kist gehangen. Die hangt van de plint van de kist tot op de grond. Soms hebben uitvaartondernemers die in meerdere kleuren. Daar kun je naar vragen.

Thuis opbaren op een opbaarplank

Een tussenvorm wat beleving betreft, is het opbaren van een overledene op een opbaarplank. Dat is een plank met een opstaande rand van ongeveer 10 à 12 cm. De plaatkoeling wordt op de opbaarplank gelegd (hoewel soms ook eronder) en met een laken er overheen lijkt het op een bed.

Dit kan handig zijn als er geen geschikt bed is waar de overledene opgebaard kan worden of als de gekozen kist niet direct beschikbaar is.

Zowel bij het op bed opbaren als op een opbaarplank wordt de overledene op enig moment overgelegd in de kist. Tenzij de opbaarplank gebruikt wordt als het lichaam in een wade wordt gewikkeld in plaats van in een kist gelegd.

Thuis opbaren in tuinhuis, schuur of garage

Thuis opbaren hoeft niet per se te betekenen dat dat in huis is. Een tuinhuis, schuur of garage kan ook geschikt zijn om op te baren. Je kunt de ruimte sfeervol inrichten en je houdt je woonkamer vrij om bezoek te ontvangen. Hier wordt dan meestal in een kist of op een opbaarplank opgebaard.

Opbaren in een uitvaartcentrum

De wat grotere uitvaartondernemingen hebben een uitvaartcentrum, ook wel rouwcentrum genoemd, waar overledenen opgebaard worden. De overledenen liggen hier in de kist -of mand of welk omhulsel dan ook- in de gekoelde ruimte. Hier wordt het lichaam goed gekoeld.

Rouwkamer

Bij opbaren in een uitvaartcentrum moet je een afspraak maken om bij de overledene te kunnen zijn. Bijvoorbeeld voor een familie- of condoleancebezoek. De overledene wordt dan klaargezet in een rouwkamer met eventueel al bezorgde bloemen of andere attributen als je die meegegeven hebt.

24-uurs kamer

Veel uitvaartcentra hebben naast de standaard rouwkamer(s) ook een 24-uurs familiekamer. Dat is een sfeervol ingerichte kamer waar nabestaanden 24 uur per dag zonder een afspraak te maken toegang toe hebben. Vaak zijn daar allerlei faciliteiten om muziek te luisteren, een kopje koffie of thee te zetten en comfortabel bij de overledene te zitten. Er bestaan al uitvaartcentra die alleen maar 24-uurs kamers hebben.

Als thuis opbaren om praktische of emotionele redenen niet lukt, dan is een 24-uurs kamer een goed alternatief om zo vaak en zo lang als je wil bij de overledene te kunnen zijn.

Uitvaartcentrum bij een crematorium

Veel crematoria hebben ook de mogelijkheid om overledene op te baren. Een deel van het gebouw is dan ingericht als  uitvaartcentrum. Vaak is er ook een 24-uurs kamer. Dit kan praktisch zijn als daar ook de afscheidsbijeenkomst plaatsvindt en hoeft de overledene maar een keer vervoerd te worden.

De meeste uitvaartcentra en crematoria laten uitvaartondernemers die geen eigen opbaargelegenheid hebben gebruik maken van hun faciliteiten. Zodat je de uitvaartverzorger van je eigen keuze kunt inschakelen.

Opbaren in een kerk

In sommige kerken is er gelegenheid om een overledene op te baren. In een kleine ruimte in de kerk zelf of in een bijgebouw. Of het is toegestaan is een beslissing van het kerkbestuur.

In de RK kerken waar nog een avondwake wordt gehouden is het soms mogelijk dat de overledene in de kerk blijft tot daar de volgende dag de uitvaartdienst wordt gehouden.

Alternatieve opbaarlocaties

Andere locaties om op te baren zijn afhankelijk van plaatselijke gebruiken, zoals opbaren in een mortuarium op of bij een begraafplaats, of in een buurt- of verenigingshuis. Dit zijn locaties waar een overledene de dagen kan verblijven na het overlijden tot aan de uitvaart.

Er kan ook gezocht worden naar een alternatieve opbaarlocatie voor een (groot) condoleancebezoek, de dag voor de uitvaart. Daar kan behoefte aan zijn als er heel veel belangstellenden worden verwacht of als er uiting gegeven wil worden aan de speciale band die de overledene had met die bepaalde locatie. Bijvoorbeeld een clubhuis, theater, galerie, (dorps)kroeg of waar dan ook. Het vergt wat organisatie- en regeltalent, maar als iedereen instemt en meewerkt kan het een bijzondere persoonlijke ervaring opleveren die achteraf veel voldoening geeft.

Op welke manieren kun je een overledene opbaren?

Opbaren is dus het verblijven van de overledene na het overlijden tot aan de uitvaar. In de verschillende situaties zijn verschillende manieren van opbaren meer gewenst of praktisch dan andere, maar het opbaren van een overledene gebeurt meestal in een kist, maar dat kan ook een mand zijn, of gewikkeld in een wade op een opbaarplank.

Kisten, manden en wades zijn er in alle soorten en maten, van allerlei materiaal en kwaliteit. De uitvaartondernemer heeft zijn of haar eigen selectie, maar je bent vrij om bijvoorbeeld via internet je eigen keuze te maken.

Afscheid nemen

Een belangrijk onderdeel van het opbaren is het afscheid nemen door familie, vrienden en bekenden van de overledene. De vraag is of de overledene dat wilde en of jij en andere gezinsleden of andere directe nabestaanden dat willen. Dit rouwbezoek of condoleancebezoek kan belangrijk zijn of als fijn ervaren worden door de nabestaanden. Maar ook voor vrienden en bekenden, zij kunnen de overledene nog even zien en op hun eigen manier afscheid nemen. Het kan ook fijn zijn om de familie dan al even te zien en steun te betuigen.

Thuis afscheid nemen heb je helemaal in eigen hand, maar kan ook uit de hand lopen. Bedenk wat je zelf het prettigst vindt. Wil je de hele dag door bezoek, alle dagen dat de overledene thuis ligt opgebaard, of is het juist fijn om een of twee avonden je huis open te stellen?
En ga je dan iedereen dan ook koffie en thee aanbieden, of laat je iemand anders dat doen? Of vraag je alleen intimi op je eigen tijd als je daar aan toe bent? Denk hier goed over na.

In een uitvaartcentrum moet je altijd een afspraak maken, zowel voor een familiebezoekje, als je met je eigen gezin wilt gaan, als voor een condoleancebezoek waarvoor iedereen welkom is en er een kopje koffie aangeboden wordt.

In een 24-uurskamer ben je vrij om uit te nodigen wie je wil, maar een groot aantal moet meestal op afspraak georganiseerd worden.

Hoelang duurt een opbaring

Een opbaring, in de zin van ergens verblijven tot de uitvaart mag volgens de wet niet korter zijn dan 36 uur na het overlijden tot uiterlijk de 6e werkdag na de dag van overlijden.

De praktijk wijst meestal uit hoeveel dagen het wordt door allerlei omstandigheden van buitenaf. De gewenste uitvaart locatie is op een bepaald moment wel of niet beschikbaar, of iemand moet nog uit het buitenland komen of omdat je volgens je religie zo snel mogelijk moet begraven, enz.

De duur van het opbaren tijdens afscheidsbezoek is afhankelijk van eigen wensen, de mogelijkheden in het uitvaartcentrum en hoeveel belangstellenden er worden verwacht. De uitvaartverzorger heeft hier ervaring mee, die kan je goed informeren.

Moet je een overledene opbaren?

Ja en nee. Ja, de overledene moet ergens zijn tot de uitvaart.
Nee, je bent niet verplicht anderen uit te nodigen om te komen kijken als de overledene opgebaard ligt.
Als de conditie van het lichaam niet goed (meer) is, is het zelfs af te raden.

Opbaren zelf doen

Als de overledene thuisblijft kun je meer zelf doen. Neem eerst de tijd om te beseffen wat er is gebeurd. Kom daarna in actie. Als een situatie om snel handelen vraagt, kun je dat zelf inschatten. In ieder geval moet je altijd eerst een arts bellen.
Als de arts is geweest kun je zelf de verzorging doen, al dan niet met hulp van een professional.
Vraag aan de professionele verzorger uitleg of hulp bij het op de koelplaat leggen van de overledene op bed of bij het installeren onder een kist.
Als je aangeeft dat je veel zelf wil doen zal de uitvaartverzorger je daarin adviseren.

CONCLUSIE

Met opbaren wordt bedoeld het zo mooi en respectvol mogelijk neerleggen van de overledene om nog afscheid van hem of haar te kunnen nemen. Na het verzorgen kan een overledene thuis of elders worden opgebaard. Er zijn verschillende manieren om een overledene thuis op te baren. In een uitvaartcentrum kan men meestal kiezen voor een 24-uurs familiekamer of een familiebezoek op afspraak.

Met opbaren wordt ook bedoeld het ‘verblijven’ van de overledene tot de dag van de uitvaart. Dat kan ook zonder (familie)bezoek. Dan blijft  de overledene in een koele ruimte tot de begrafenis of crematie.